در هر پروژه صنعتی، ساختمانی یا حملونقلی، امنیت و دقت در جابهجایی بار اهمیت حیاتی دارد. استفاده از تجهیزات نامناسب یا زنجیر غیراستاندارد میتواند منجر به خسارت مالی یا حتی خطرات جانی شود. در این میان، انواع زنجیر حمل بار یکی از پرکاربردترین ابزارها در صنایع مختلف هستند که نقش کلیدی در بلند کردن و انتقال اجسام سنگین دارند.
زنجیرهای حمل بار معمولاً از فولاد آلیاژی با مقاومت بالا ساخته میشوند تا بتوانند فشار، کشش و ضربه را در شرایط کاری مختلف تحمل کنند. اما هر نوع زنجیر، ویژگی، مقاومت و استاندارد خاص خود را دارد. به همین دلیل شناخت تفاوت میان مدلهای مختلف آن، برای هر تکنسین، مهندس و کارگاه ضروری است.
در این مقاله قصد داریم به صورت گامبهگام با انواع زنجیر حمل بار، ویژگیهای فنی، کاربردها و تفاوتهای مهم آنها آشنا شویم تا بتوانید در پروژههای بعدی خود، انتخابی ایمن و اقتصادی داشته باشید.
زنجیر حمل بار (Lifting Chain) مجموعهای از حلقههای فولادی به هم متصل است که به منظور بالا بردن یا نگهداری اجسام سنگین به کار میرود. این زنجیرها معمولاً از فولاد آلیاژی با درصد بالایی از کربن، منگنز و نیکل ساخته میشوند تا مقاومت کششی و ضدسایش بالایی داشته باشند.
در فرآیند ساخت، زنجیرها پس از شکلدهی تحت عملیات حرارتی و تستهای استحکام کششی قرار میگیرند تا در برابر فشار، پیچش و زنگزدگی مقاوم شوند. برخی مدلها نیز برای افزایش دوام، با پوشش گالوانیزه یا رنگ اپوکسی عرضه میشوند.
در بازار، زنجیرهای حمل بار را معمولاً با کلمه «گرید (Grade)» میشناسند. گرید در واقع بیانگر میزان مقاومت کششی و کیفیت فولاد زنجیر است. در ادامه، مهمترین انواع را معرفی میکنیم:
این نوع زنجیر از فولاد معمولی ساخته میشود و برای بارهای سبک و کاربردهای عمومی مناسب است.
معمولاً در کشتیرانی، کشاورزی یا بستن بارهای کوچک از آن استفاده میشود.
اما برای بلند کردن بارهای سنگین صنعتی توصیه نمیشود زیرا تحمل کشش پایینی دارد.
از فولاد کربنی با مقاومت متوسط ساخته شده و نسبت به G30 مقاومتر است.
این زنجیر بیشتر در صنایع حملونقل جادهای برای مهار بارها استفاده میشود.
اما هنوز برای عملیاتهای سنگین جرثقیل یا کارگاههای بزرگ صنعتی گزینهی ایدهآلی نیست.
زنجیر G70 به «زنجیر باری» یا Transport Chain معروف است و از فولاد آلیاژی با روکش طلایی (کرومات) تولید میشود.
دارای مقاومت کششی بالا است و برای بستن و نگهداری بار روی تریلر یا کامیونها استفاده میشود، اما معمولاً برای بلند کردن بار مجاز نیست.
یکی از پرکاربردترین انواع زنجیر حمل بار در صنایع سنگین است.
از فولاد آلیاژی با عملیات حرارتی دقیق ساخته میشود و توانایی تحمل بار تا چند تُن را دارد.
زنجیر G80 برای استفاده با مهارکش، قلاب، و گوشواره سیم بکسل کاملاً سازگار است و در ساخت اسلینگهای زنجیری نیز کاربرد دارد.
مدرنترین نوع زنجیر فولادی با مقاومت حدود ۲۵٪ بالاتر از G80 است.
این مدل مناسب جرثقیلهای صنعتی، سکوهای نفتی و محیطهای با دمای بالا است.
در سیستمهای بالابر ترکیبی باسیم بکسل نتاب نیز بهکار میرود تا ثبات و ایمنی افزایش یابد.
تفاوت زنجیرها عمدتاً در قدرت کششی (Tensile Strength)، میزان افزایش طول مجاز، و نوع عملیات حرارتی است.
به عنوان مثال:
این تفاوت باعث میشود که در پروژههای خاص مانند دکلسازی، اسکلههای بندری یا کارگاههای فولاد، انتخاب نوع زنجیر اهمیت زیادی داشته باشد.
زنجیر حمل بار یکی از اصلیترین اجزای سیستمهای جابهجایی، مهار و بالابر در محیطهای صنعتی است. اما نوع زنجیر مورد استفاده بستگی به نوع بار، زاویه کشش و شرایط محیطی دارد. در ادامه به چند مورد از رایجترین کاربردهای صنعتی اشاره میکنیم:
در پروژههای ساختمانی، از زنجیر گرید ۸۰ برای حمل میلگرد، قالبهای فلزی و تجهیزات سنگین استفاده میشود.
به دلیل مقاومت بالا و انعطاف مناسب، این زنجیرها جایگزین ایدهآلی برای تسمههای پارچهای یا طنابهای معمولی هستند.
در کارخانههای فولاد، زنجیرها باید در برابر دمای بالا، اصطکاک و مواد خورنده مقاوم باشند.
مدلهای گرید ۱۰۰ یا زنجیرهای پوششدار برای این محیطها طراحی میشوند.
در برخی خطوط تولید، از ترکیب زنجیر و مهارکش استفاده میشود تا فشار وارده بین چند نقطه تقسیم شود و ایمنی بالاتر برود.
در این بخش معمولاً زنجیرهای G70 و G80 برای مهار بار روی تریلرها، کانتینرها و عرشه کشتیها استفاده میشوند.
زنجیرها باید دارای گواهی استاندارد EN818 یا ASTM باشند تا در زمان بازرسی فنی تایید شوند.
محیطهای دریایی و سکوهای نفتی از سختترین شرایط کاری برخوردارند.
اینجا استفاده از زنجیر G100 یا G120 با روکش ضد خوردگی الزامی است.
در بسیاری از موارد، گوشواره سیم بکسل به عنوان رابط بین زنجیر و قلاب جرثقیل به کار میرود تا انعطاف و چرخش بهتری فراهم کند.
انتخاب درست زنجیر فقط به قدرت کششی آن مربوط نمیشود؛ بلکه باید محیط کاری، نوع بار و زاویه بارگیری نیز در نظر گرفته شود.
در ادامه چند نکته مهم را مرور میکنیم:
اگر وزن بار کمتر از یک تُن است، زنجیر G43 یا G70 کافی است.
برای بارهای بالاتر از دو تُن، زنجیر G80 یا G100 توصیه میشود.
در صورت استفاده در جرثقیل یا اسلینگ زنجیری، همیشه از زنجیر با ضریب ایمنی ۴ به ۱ یا بالاتر استفاده کن.
در محیطهای مرطوب یا خورنده (مثل کارگاههای ساحلی)، زنجیر گالوانیزه یا با روکش پلیمری انتخاب بهتری است.
در دمای بالای ۲۰۰ درجه، فقط زنجیرهای مقاوم حرارتی مانند G100 مجاز هستند.
هرچه زاویه بین شاخههای زنجیر بیشتر شود، فشار بیشتری به هر شاخه وارد میشود.
بنابراین در اسلینگهای چند شاخه، زاویه نباید از ۶۰ درجه تجاوز کند.
در غیر این صورت باید از مهارکش برای تقسیم نیرو و جلوگیری از پارگی استفاده شود.
در بسیاری از پروژهها، زنجیر و سیمبکسل به عنوان دو گزینهی اصلی برای جابهجایی بار استفاده میشوند. هرکدام مزایا و محدودیتهای خاص خود را دارند.
| ویژگی | زنجیر حمل بار | سیم بکسل |
|---|---|---|
| مقاومت در برابر حرارت | بسیار بالا | متوسط |
| مقاومت در برابر خوردگی | پایینتر (در صورت بدون پوشش) | بالا در مدلهای استیل |
| انعطافپذیری | کمتر از سیمبکسل | بیشتر |
| تعمیر و جایگزینی | راحتتر | سختتر |
| وزن | سنگینتر | سبکتر |
| ایمنی در شکست | کنترلشده (بهصورت تدریجی) | ناگهانی و خطرناک |
در مواردی که نیاز به انعطاف زیاد یا حرکت چرخشی بدون تاب خوردن باشد، بهتر است از سیم بکسل نتاب استفاده شود. این نوع سیمبکسل در مقایسه با زنجیر، ثبات بیشتری در چرخش دارد و برای جرثقیلهای برجی یا بالابرهای دقیق بسیار مفید است.
اما در محیطهای صنعتی سنگین که احتمال ضربه، حرارت یا اصطکاک بالاست، زنجیر حمل بار گرید ۸۰ یا ۱۰۰ انتخاب اول مهندسان است.
در بسیاری از سیستمهای بالابر، تنها استفاده از زنجیر کافی نیست. برای تنظیم طول و کنترل دقیق نیروی کشش، از مهارکش استفاده میشود.
مهارکشها با رزوههای چپگرد و راستگرد طراحی میشوند تا بتوان طول زنجیر یا سیمبکسل را بدون باز کردن کامل، تنظیم کرد.
در پروژههایی مثل نصب سازههای فلزی، دکل مخابراتی یا بستن بارهای چندنقطهای، ترکیب زنجیر حمل بار + مهارکش + گوشواره سیم بکسل بیشترین امنیت و انعطاف را ایجاد میکند.
هرچقدر زنجیر قوی و استاندارد باشد، اگر اصول ایمنی رعایت نشود، احتمال حادثه وجود دارد. رعایت چند اصل ساده باعث میشود طول عمر زنجیر افزایش یافته و ایمنی کارکنان حفظ شود.
پیش از هر بار بلند کردن، حتماً زنجیر را از نظر:
یکی از خطرناکترین اشتباهات در استفاده از انواع زنجیر حمل بار، پیچاندن یا گره زدن حلقههاست.
این کار باعث تمرکز نیروی کششی در یک نقطه و در نهایت شکستگی زنجیر میشود.
در چنین مواردی بهتر است از مهارکش برای تنظیم طول زنجیر استفاده شود تا از تاب خوردن یا گره خوردن جلوگیری گردد.
همیشه زنجیر را با اتصالاتی مانند گوشواره سیم بکسل، قلابهای استاندارد یا شگلهای فولادی به بار متصل کنید.
اتصال مستقیم زنجیر به بار بدون رابط فلزی مجاز نیست، چون فشار مستقیماً روی یک حلقه متمرکز میشود.
زنجیر نباید با زاویه بیش از ۶۰ درجه بین شاخهها مورد استفاده قرار گیرد.
زاویه بیشتر باعث افزایش نیرو بر هر شاخه میشود و خطر پارگی را بالا میبرد.
در اسلینگهای چند شاخه، همیشه از حلقهی بالایی برای توزیع وزن استفاده کنید.
زنجیرهای فولادی در دمای بالای ۲۰۰ درجه سانتیگراد ممکن است خاصیت کشسانی خود را از دست بدهند.
در چنین محیطهایی باید از زنجیرهای مقاوم حرارتی گرید ۱۰۰ یا ۱۲۰ استفاده شود.
در محیطهای مرطوب یا اسیدی نیز زنجیر با روکش گالوانیزه یا استیل ضدزنگ پیشنهاد میشود.
زنجیرهای حمل بار سرمایهی تجهیزات صنعتی محسوب میشوند و نگهداری درست از آنها، عمر مفیدشان را چند برابر میکند.
پس از هر استفاده، زنجیر را با برس سیمی و پارچه خشک پاک کنید تا گرد و غبار، چربی یا ذرات فلز از بین بروند.
در صورت آلودگی با مواد شیمیایی، از محلولهای خنثیکننده استفاده کنید تا خوردگی رخ ندهد.
برای جلوگیری از زنگزدگی و افزایش نرمی حرکت، هر چند هفته یک بار زنجیر را با روغن مخصوص روانکاری کنید.
از اسپریهای سیلیکونی یا روغن صنعتی سبک استفاده کنید تا بین حلقهها بهخوبی نفوذ کند.
زنجیر را نباید روی زمین یا در معرض رطوبت نگهداری کرد.
بهتر است روی قلاب یا پایه مخصوص آویزان شود تا از تماس با مواد خورنده و سطح سیمانی دور بماند.
در کارگاههای حرفهای، برای هر زنجیر حمل بار باید کارت شناسایی و سابقهی استفاده ثبت شود.
هر ۳ تا ۶ ماه، زنجیر باید توسط بازرس فنی بررسی و در صورت مشاهدهی هرگونه تغییر شکل یا ترک، تعویض شود.
بهخصوص اگر زنجیر با سیم بکسل نتاب یا مهارکش در یک سیستم بالابر استفاده شده، باید همه قطعات همزمان بررسی شوند تا تناسب فنی حفظ شود.
متأسفانه در بسیاری از کارگاهها، اشتباهات کوچک ولی خطرناک باعث حادثه میشوند. چند نمونه از اشتباهات متداول عبارتاند از:
برای انتخاب درست انواع زنجیر حمل بار باید چند فاکتور کلیدی را در نظر گرفت تا از خطرات احتمالی جلوگیری شود:
استفاده از زنجیرهایی که استانداردهای بینالمللی را رعایت کردهاند، تضمینکننده ایمنی و طول عمر تجهیزات است. مهمترین استانداردها عبارتاند از:
استفاده از زنجیرهایی که دارای این استانداردها هستند، ریسک شکست و حوادث صنعتی را به حداقل میرساند.
نگهداری درست میتواند عمر زنجیر را چند برابر کند و ایمنی را تضمین نماید:
با رعایت این نکات، میتوانید بهترین عملکرد را از زنجیر حمل بار خود دریافت کرده و از وقوع حوادث جلوگیری کنید.
