تصمیم‌گیری در مورد زمان دقیق تعویض زنجیر و تسمه باید از حالت واکنشی (تعویض پس از شکست) به حالت پیشگیرانه و مبتنی بر داده‌های استاندارد تغییر یابد. این استانداردسازی، که قلب برنامه نگهداری زنجیر و تسمه است، بر اساس میزان تحمل فرسودگی توسط قطعه، نوع کاربرد و پیامدهای شکست احتمالی بنا نهاده شده است. تعیین حد مجاز فرسودگی نه تنها زمان توقف را به حداقل می‌رساند، بلکه از آسیب‌های ثانویه به اجزای گران‌قیمت‌تر مانند موتورها و بلبرینگ‌ها جلوگیری می‌نماید. مهندسان با استفاده از داده‌های جمع‌آوری شده از بازرسی‌ها، به صورت سیستماتیک نقاط بحرانی تعویض را مشخص می‌کنند.
اطلاعات بیشتر: سیم بکسل جرثقیل
قانون طلایی در نگهداری زنجیر و تسمه، به ویژه در مورد زنجیرها، پیروی از حداکثر ازدیاد طول مجاز است. حد مجاز ازدیاد طول به صورت درصدی از طول اصلی زنجیر تعیین می‌شود و بر اساس نوع بار و سرعت عملیاتی، متغیر است. برای زنجیرهای انتقال قدرت که با سرعت بالا و بارهای سنگین کار می‌کنند، حد تعویض بسیار سختگیرانه‌تر است و معمولاً در محدوده ۱.۵ تا ۲ درصد ازدیاد طول قرار می‌گیرد. این امر به این دلیل است که در این حالت، ازدیاد طول بیشتر باعث می‌شود که زنجیر از دندانه‌های چرخ‌دنده بالا بیاید و منجر به سایش سریع چرخ‌دنده شود. در مقابل، زنجیرهای کانوایر با سرعت کمتر که عمدتاً بار را حمل می‌کنند، ممکن است تا حداکثر ۳ درصد ازدیاد طول نیز مجاز باشند. رعایت این قوانین، یک اقدام فنی معتبر برای حفظ سلامت کل سیستم درایو محسوب می‌شود.
اطلاعات بیشتر: مهارکش
برخلاف زنجیر که معیار اصلی آن ازدیاد طول است، تعیین زمان تعویض تسمه نیازمند در نظر گرفتن ترکیبی از عوامل است. علاوه بر علائم بصری فرسودگی (مانند ترک‌های شدید، جدایش لایه‌ها و سایش لبه)، عمر مفید اسمی تسمه (که توسط سازنده تعیین می‌شود) و شرایط سخت محیطی (مانند دمای بالا، گرد و غبار یا قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی) باید لحاظ شوند. برای تسهیل تصمیم‌گیری، جدول زیر به مقایسه معیارهای تعویض در دو نوع پرکاربرد اشاره دارد:
| معیار تعویض | تسمه‌های انتقال نیرو (V-Belts) | تسمه‌های کانوایر (Conveyor Belts) |
| اصلی‌ترین شاخص | از دست رفتن کشش (کاهش فرکانس) و ترک‌های شدید | جدایش لایه‌ها و سایش بیش از حد پوشش (Cover Wear) |
| حد مجاز | رسیدن کشش به کمتر از ۷۰٪ کشش استاندارد | کاهش ضخامت پوشش یا نمایان شدن لایه‌های تقویت‌کننده |
| اثر محیطی | حساسیت بالا به روغن و حرارت | حساسیت بالا به مواد شیمیایی و برش مکانیکی |
مدیریت پیشگیرانه (Preventive Maintenance یا PM) یک رویکرد سیستماتیک است که تلاش می‌کند با کنترل متغیرهای عملیاتی و محیطی، عمر مفید زنجیر و تسمه را به حداکثر برساند. در یک برنامه جامع نگهداری زنجیر و تسمه، روانکاری مناسب و تضمین هم‌ترازی دقیق، دو حوزه کلیدی هستند که بیشترین تأثیر را بر کاهش سایش و فرسودگی دارند. اجرای صحیح PM، اعتماد به سیستم را افزایش داده و از نیاز به تعویض‌های زودرس و پرهزینه جلوگیری می‌کند.
روانکاری زنجیر نه تنها اصطکاک را کاهش می‌دهد، بلکه به دفع حرارت و محافظت از پین‌ها و بوش‌ها در برابر عوامل محیطی (رطوبت و گرد و غبار) کمک می‌کند. انتخاب نوع روانکار باید متناسب با شرایط انبار باشد:
نفوذ روانکار به پین و بوش حیاتی‌ترین مرحله است، زیرا سایش در آنجاست که ازدیاد طول زنجیر را تعیین می‌کند. تنها روغن‌هایی که قادر به نفوذ به این فضای تنگ هستند، می‌توانند به طور مؤثر در برنامه نگهداری زنجیر و تسمه عمل کنند.
یکی از دلایل اصلی فرسودگی زودرس در زنجیر و تسمه، عدم هم‌ترازی (Misalignment) چرخ‌دنده‌ها (Sprockets) یا پولی‌ها (Pulleys) است. عدم هم‌ترازی محوری یا موازی، باعث توزیع نامتقارن بار و تمرکز تنش در یک سمت زنجیر یا تسمه می‌شود. در زنجیرها، این امر سایش لبه‌ای را افزایش می‌دهد و در تسمه‌ها، منجر به فشار بر لایه‌های کناری و جدایش آنها می‌شود. رعایت تلرانس‌های دقیق در نصب، که اغلب با استفاده از تراز لیزری یا ابزارهای اندازه‌گیری زاویه انجام می‌شود، نه تنها عمر زنجیر و تسمه را طولانی‌تر می‌کند، بلکه عمر بلبرینگ‌های متصل به شفت را نیز افزایش می‌دهد. در برنامه‌های نگهداری زنجیر و تسمه، بازرسی هم‌ترازی باید پس از هر نصب، تعویض بزرگ یا مشاهده علائم سایش نامتقارن انجام شود.
نگهداری زنجیر و تسمه در انبارها و مراکز لجستیک، یک فعالیت هزینه‌زا نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری استراتژیک در قابلیت اطمینان سیستم است. اتخاذ یک رویکرد تخصصی که بر اندازه‌گیری دقیق ازدیاد طول زنجیر، کنترل کشش تسمه و بازرسی هم‌ترازی تمرکز دارد، کلید جلوگیری از توقفات ناگهانی و آسیب‌های ثانویه است. پرسنل فنی با تسلط بر ابزارهای تخصصی مانند فرکانس سنج‌ها و گیج‌های فرسودگی، می‌توانند با اقتدار، زمان تعویض را پیش‌بینی کرده و هزینه‌های عملیاتی را بهینه سازند. در نهایت، پیوستگی عملیاتی یک انبار مدرن، به کیفیت برنامه‌های نگهداری پیشگیرانه آن بستگی دارد.
مسیر موفقیت در مدیریت زنجیر و تسمه، با آموزش پرسنل فنی در مورد علائم اولیه فرسودگی و استفاده صحیح از ابزارهای اندازه‌گیری آغاز می‌شود. آموزش باید شامل نحوه انتخاب روانکار مناسب، اجرای دقیق تراز لیزری و درک کامل جدول‌های استاندارد ازدیاد طول باشد. دانش تخصصی پرسنل در حوزه نگهداری زنجیر و تسمه، تضمین می‌کند که تجهیزات با بالاترین ضریب ایمنی و راندمان کار کنند.
۱. حد استاندارد ازدیاد طول برای تعویض زنجیر چقدر است؟
حد استاندارد تعویض زنجیر بر اساس نوع کاربرد متفاوت است. برای زنجیرهای انتقال قدرت سریع، معمولاً بین ۱.۵ تا ۲ درصد ازدیاد طول مجاز است و برای زنجیرهای کانوایر کند، این حد می‌تواند تا ۳ درصد ازدیاد طول افزایش یابد.
۲. چگونه می‌توان بدون دستگاه فرکانس‌سنج، کشش تسمه را به درستی تنظیم کرد؟
بدون فرکانس‌سنج، می‌توان از روش نیروی انحراف (Deflection Force Method) استفاده کرد. در این روش، با اعمال نیروی مشخص بر روی تسمه در نقطه مرکزی (و اندازه‌گیری انحراف بر حسب میلی‌متر)، کشش به صورت تقریبی بر اساس جداول سازنده تنظیم می‌شود. با این حال، فرکانس‌سنج دقیق‌تر است.
۳. چرا عدم هم‌ترازی پولی‌ها باعث فرسایش زنجیر/تسمه می‌شود؟
عدم هم‌ترازی باعث توزیع نامتوازن بار بر روی سطح تسمه یا زنجیر می‌شود. این امر منجر به سایش یک طرفه، افزایش تنش‌های لبه‌ای و خروج جزئی قطعه از مسیر می‌شود که عمر مفید را به شدت کاهش می‌دهد.
۴. چه نوع روانکاری برای زنجیرهای کار در محیط‌های گرد و غبار توصیه می‌شود؟
برای محیط‌های دارای گرد و غبار، روانکارهای چسبنده با ویسکوزیته بالاتر یا گریس‌های با پایه مصنوعی توصیه می‌شوند که ذرات گرد و غبار را به خود جذب نکنند و در عین حال، لایه‌ای محافظ بر روی پین‌ها ایجاد کنند تا از سایش مستقیم جلوگیری شود.
۵. سایش چرخ‌دنده‌ها (Sprockets) چگونه به نگهداری زنجیر مرتبط است؟
سایش چرخ‌دنده‌ها اغلب نتیجه مستقیم عدم نگهداری زنجیر و تسمه است. زنجیری که بیش از حد مجاز دچار ازدیاد طول شده است، به جای توزیع بار روی چندین دندانه، بار را بر روی یک یا دو دندانه متمرکز می‌کند و این امر به سرعت باعث سایش و تغییر شکل دندانه‌های چرخ‌دنده می‌شود و نیاز به تعویض همزمان هر دو قطعه را ضروری می‌سازد.
